مجتمع ابن الرومی و مظاهره من خلال أشعاره

چکیده: ادبیات افزون بر اینکه غذای روح است، و خیال را به پرواز در می آورد، گاه در بردارنده واقعیت های جامعه ای است که شاعر در آن زندگی می کند. ادبای عرب در طول دوران های مختلف، بسیاری از اخبار و حوادث و ویژگی های جامعه اسلامی را به تصویر کشیده اند، از جمله آن ها همدانی در مقاماتش و جاحظ در الحیوان و البخلاء و أبو الفرج اصفهانی در کتاب پر ارج الاغانی و البته ابن رومی از میان اشعارش می باشند. ابن رومی شاعر عرب زبان قرن سوم هجری که بیشتر عمرش را در بغداد به سر برد، افزون بر انواع کلاسیکی رایج در شعر عربی مانند مدح و هجا و فخر و رثا و غزل و دیگر فنونی که قریحه نادر او در بر گرفته است، به زندگی و جامعه اطرافش با هر چه در آن است از خوشی ها و رنج ها و شادی ها و اندوه ها می پردازد، و از مردم و راه های کسب روزی، از عادت ها و پوشش و گویش آنها، و از طبیعت و زن و موسیقی سخن می گوید. از این رو ابن رومی از بارزترین شاعران شعبی در ادبیات عرب به شمار می آید، زیرا درون مایه های شعری اش را از مشاهدات عادی و روزمره در خیابان و بازار و میان طبقات عامه مانند نانوا و بار بر و دریوزه گر گرفته است؛ بنابر این او شاعر مردم است نه شاعر قصرها و پادشاهان؛ و معروف است که ادبیات هر چه از کاخ ها و امیران دور تر، و به کوخ ها و مردم عادی و زندگی شان نزدیک تر باشد، راستین و واقعی تر جلوه می کند. شعر ابن رومی افزون بر ترسیم نشانه های تمدن اسلامی و جامعه بغدادیِ قرن سوم و نیز بیان حالات و باور های نیکوی مردم، بیشتر تصویرگر جنبه های منفی جامعه و آینه ای است نا امید که بلاها و زشتی ها و نابسامانی ها و درد های دوران در آن بازتاب داده می شود. نگارنده در دو فصل آغازین پایان نامه، نگاهی گذرا بر زندگی شاعر و مهم ترین ویژگی های شعری او، و نیز اوضاع فرهنگی و علمی و اجتماعی و اقتصادی جامعه بغدادی قرن سوم می اندازد. فصل سوم به مظاهر گونه گونی از زندگی روزمره مردم بغداد مانند بر پایی جشن ها، و حرفه ها، و سرگرمی ها، و باورهای مردمی و... اختصاص دارد. در فصل چهارم به برخی مسائل ادبی و نقدی که از اشعار ابن رومی برداشت می شود اشاره می کند. فصل پنجم نگاهی جامعه شناسی و مردم شناسی به مدایح ابن رومی دارد، تا از این رهگذر برخی ویژگی ها و اخلاق و آرزو های مردم قرن سوم را بیان دارد. فصل ششم به بررسی زندگی بی پرده و دور از پاکی مردم جامعه بغدادی می پردازد. و در بخش پایانی به ویژگی های جامعه شاعر از میان نکوهش ها یا هجویات وی اشاره می کند. نگارنده در پایان نامه حاضر با آوردن نمونه هایی از کتابهای تاریخی و مقایسه اش با آنچه ابن رومی گفته، تلاش در اثبات درستی یا نادرستی گفته های شاعر و مطابقت یا عدم مطابقت آن با واقعیت دارد. در این پژوهش قصد ما تأمل در متن شعری از لحاظ فنونی که شاعر در سرودن اشعارش از آنها یاری جسته، مانند استعاره و تشبیه و دیگر آرایه های ادبی، و یا موسیقی شعر او مانند قافیه و عروض، و هر آنچه با روساخت شعر پیوند دارد، نیست؛ بلکه خواسته ی نخست و انجام ما بررسی مضامین اشعار ابن رومی از نگاه جامعه شناسی و مردم شناسی جدید می باشد. تا از این راه به تصویری نسبتا واضح از وضعیت جامعه بغدادی و اسلامی قرن سوم، و نیز به نحوه نگرش مثبت یا منفی ابن رومی نسبت به جامعه دست یابیم. همان گونه که به بررسی و تحلیل عوامل تاثیرگذار در نوع نگاه شاعر به محیط اطراف خود می پردازیم. کلید واژگان: ابن رومی، جامعه عباسی، نقد اجتماعی، جامعه شناسی ادبیات، مدح، هجو.